Stevia ( Şeker Otu) Nedir? Sağlığa Faydaları ve Zararları Nelerdir?
09-11-2022
09:35
Stevia ya da Türkçe ismi ile şeker otu, Güney Amerika'ya özgü Stevia rebaudiana bitkisinin yapraklarından elde edilen sıfır kalorili bir şeker ikamesi tatlandırıcıdır. Sofra şekerinden yaklaşık 100 ila 300 kat daha tatlıdır. Stevia tatlandırıcılarının bu kadar tatlı olarak hissedilmesinin sebebi bitkinin yapraklarından ekstrakte edilmiş ve saflaştırılmış olan ve şekerden yaklaşık 200 ila 300 kat daha tatlı olan steviol glikozitlerden elde edilmiş olmalarıdır. Bu tatlandırıcılar karbonhidrat, kalori veya yapay kimyasal veya katkı içermez.
• Bir içeceği onunla tatlandırın veya mısır gevreğinizin üzerine serpin.
• Onunla yemek de yapabilirsiniz. Her şeker otu kullanılan tatlandırıcı markasının kendi şeker-stevia oranı vardır. Bu nedenle tatlandırıcıyı ölçmeden önce paketi kontrol edin. Çok fazla kullanırsanız ağızda acı bir tada neden olabilir.
• Stevia ile yemek pişirmek zor olabilir. Şekerle aynı kimyasal özelliklere sahip olmadığı için keklere, kurabiyelere ve ekmeklere doğru kıvamı vermez. Oranlar veya ekstra malzemelerle denemeler yapmanız gerekir. Örneğin, bir kek hamuruna çırpılmış yumurta akı veya hızlı bir ekmek hamuruna fazladan kabartma tozu eklemek kabarmasına yardımcı olacaktır.
Stevia (Şeker OtU) Zararlı Mı? Neden Bu Düşük Kalorili Tatlandırıcıyı Ölçülü Tüketmelisiniz?
İşte bilim adamlarının şimdiye kadar öğrendikleri;
İnsanlarda yapılan ön araştırmalar ve hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, Stevia'nın potansiyel dezavantajları olabileceğini gösteren bazı kanıtlar da sağlamıştır.
Bunun yanında Stevia kan basıncını düşürebilir. Bu nedenle yüksek tansiyon tedavisi için ilaç kullanıyorsanız Stevia tatlandırıcılarını kullanmadan önce doktorunuza danışmanız gerekir.
Araştırmalar, ilave şeker tüketmenin obeziteye ve tip 2 diyabet gelişimine katkıda bulunabileceğini düşündürmektedir. Bu nedenle diyetisyenler doğal şekeri Stevia gibi düşük kalorili tatlandırıcılarla değiştirmenin kilo yönetimine yardımcı olabileceğini ve çok fazla şeker yemekten kaynaklanan sağlık komplikasyonları riskini azaltabileceğini düşünmektedir.
Aslında araştırmalar, genel kalori alımını azaltma ve kilo yönetimine yardımcı olma yetenekleri sayesinde şekere sağlıklı bir alternatif olduklarını göstermektedir.
1999'da Tayland, Bangkok'taki Chulalonhkorn Üniversitesi'nin primat araştırma merkezi, doğurganlıklarının etkilenip etkilenmeyeceğini görmek için hem erkek hem de dişi hamsterlara yüksek dozda Stevia verdi. Günde 2.500 mg uygulanmasına rağmen (insan dozu yaklaşık 2 mg'dır), doğurganlığın azaldığına dair hiçbir kanıt yoktu.
Sonuç olarak Stevia’nın erkeklerde sperm sayısını azalttığı veya kadınlarda doğurganlığı engellediğine dair iddiaları destekleyecek geçerli bir kanıt yoktur. Stevia, diyetlerinde şeker kullanmaya alternatif arayan kadınlar için çok faydalı bir bitki olabilir. Kısacası, günümüz araştırmalarının çoğu, Stevia'nın doğurganlığınızı azaltacağına veya doğum kontrol amaçlı kullanılabileceğine dair hiçbir kanıt göstermiyor. Ancak tamamen doğal tatlandırıcı olan stevia, insan gebeliği için güvenli görünse de, doğurganlığınız üzerinde bir etkisi olabileceğinden kişisel olarak endişeleniyorsanız, bu ürünü kullanmaktan kaçınmak en iyisi olduğunu unutmamak önemlidir. Sonuçta, hamile kalmanızı engelleyip engellemediğini merak etmenin stresi, kendi başına hamile kalmayı engelleyebilir.
Doğal pancar şekerinden farklı olarak şeker otunun tadından herkes hoşlanmaz. Bazı insanlar bunu acı bulur. Ancak diğer kişiler stevia'nın mentol gibi tadı olduğunu düşünmektedir. Tadını beğenip beğenmediğinizi görmek için sabah kahvenizde deneyebilirsiniz veya yulaf ezmenizin üzerine serpebilirsiniz.
Stevia'nın Sağlığa Faydaları Nelerdir?
Stevia, diğer şeker ikamelerinin aksine doğaldır. Aster ve krizantem gibi popüler bahçe çiçekleriyle ilgili olan stevia bitkisinin yapraklarından yapılır.
Süpermarketlerde ve sağlıklı ve doğal gıda ürün satan site ve mağazalarda toz veya sıvı halde satılan stevia ürünleri ve tatlandırıcıları mevcuttur. Fırın ürünleri reyonunda veya sağlıklı gıda ürünleri arasında bulmanız muhtemeldir.
Güney Amerika ve Asya'da insanlar uzun yıllardır çay gibi içecekleri tatlandırmak için stevia yapraklarını kullanmaktadırlar.
Kalori veya yapay tatlandırıcıları direkt kullanmadan bu doğal tatlandırıcıları kullanıyor olabilirsiniz. Bazı büyük dünya markası soda şirketleri artık stevia ile tatlandırılmış diyet kola alkolsüz içecekler satıyorlar. Bazı markaların aromalı sularında da stevia tercih edilmektedir. Şeker hastalığınız varsa, stevia, yoğurt veya sıcak çayınıza karbonhidrat eklemeden tatlandırmanın bir yolu olarak kullanılabilir.
Stevia Tatlandırıcılarının Riskleri Nelerdir?
ABD ilaç ve gıda bürosu FDA, steviosid adı verilen yalnızca saflaştırılmış stevia formunun kullanımı güvenli olduğunu onayladı. Güvenli kabul edilen ürünler içerik listesinde stevia özü veya Stevia rebaudiana gibi kelimeler içerir. Doğal gıda satan mağazalarda bütün stevia yaprakları veya ham stevia özleri görürseniz satın almayın. FDA, bu şekilde bir kullanım böbrek ve kardiyovasküler problemler de dahil olmak üzere sağlığınız üzerindeki potansiyel etkileri hakkında yeterli bilgiye sahip olunmadığını bildirmiştir.
Stevia Tatlandırıcıları ile Yemek Pişirme
Stevia'yı sofra şekeri gibi kullanabilirsiniz.
• Onunla yemek de yapabilirsiniz. Her şeker otu kullanılan tatlandırıcı markasının kendi şeker-stevia oranı vardır. Bu nedenle tatlandırıcıyı ölçmeden önce paketi kontrol edin. Çok fazla kullanırsanız ağızda acı bir tada neden olabilir.
• Stevia ile yemek pişirmek zor olabilir. Şekerle aynı kimyasal özelliklere sahip olmadığı için keklere, kurabiyelere ve ekmeklere doğru kıvamı vermez. Oranlar veya ekstra malzemelerle denemeler yapmanız gerekir. Örneğin, bir kek hamuruna çırpılmış yumurta akı veya hızlı bir ekmek hamuruna fazladan kabartma tozu eklemek kabarmasına yardımcı olacaktır.
Stevia (Şeker OtU) Zararlı Mı? Neden Bu Düşük Kalorili Tatlandırıcıyı Ölçülü Tüketmelisiniz?
Stevia tatlandırıcı formları, kilo vermenize ve vermenize yardımcı olabilecek şekere doğal, düşük kalorili bir alternatiftir. Diyetisyenlere göre de ölçülü tükettiğiniz sürece Stevia sizin için sağlıklıdır. Ancak çok fazla Stevia tatlandırıcıları böbrek ve karaciğerde gaz, mide bulantısı ve iltihaplanmaya neden olabilir.
Güvenlikleri konusunda kapsamlı araştırmalara rağmen, yapay tatlandırıcılar kanser veya obezite gibi sağlık sorunlarına neden olabilecekleri iddiaları nedeniyle tartışmalı olmaya devam etmektedir.
Sonuç olarak, Stevia gibi daha doğal, düşük kalorili tatlandırıcıların popülaritesi günden güne giderek artmaktadır.
Kimyasal bileşiklerle yapılan yapay tatlandırıcıların aksine, Stevia bir bitkiden elde edildiği için "doğal gıda" ve "sağlıklı gıda” kategorisi altında değerlendirilen bir şeker ikamesi olarak kabul edilir.
Stevia İçeren Gıdalar Sağlığınız İçin Yapay Tatlandırıcılar İçeren Gıdalardan Daha Mı İyi Yoksa Daha Mı Kötüdür?
Şimdiye kadar genel fikir birliği, Stevia içeren ürünlerin ve tatlandırıcıların ılımlı bir şekilde tüketilmesinin güvenli olduğu yönündedir.
ABD FDA ve Dünya Sağlık Örgütü'nün Gıda Katkı Maddeleri Uzman Komitesi de dahil olmak üzere çeşitli düzenleyici otoriteler ve sağlık kuruluşları, Stevia tatlandırıcıları için kabul edilebilir günlük alımın (ADI) vücut ağırlığının kilogramı başına 4 miligram (mg) veya yaklaşık 1.8 mg olduğunu belirlemiştir.
Yani, 68 kg ağırlığındaysanız, bu 270 mg'a veya günde yaklaşık 6 ¾ Sweet Leaf paketine eşdeğer bir miktar olacaktır. ADI sınırlarını önemli ölçüde geçen şekilde fazla tüketirseniz etkilerinin ne olacağı belli değildir.
İnsanların ne kadar Stevia tükettiğine ilişkin bilgiler de sınırlıdır. Ancak günlük alım tahminleri tavsiye edilen günlük alımın (ADI)’nin oldukça altındadır. Örneğin, genel nüfusta 2018 dünya çapında bir inceleme, insanların ADI'den daha fazlasını tüketmeye yaklaşmasının çok da mümkün olmadığını bulmuştur.
Örneğin, insanlarda 2020'de yapılan küçük bir araştırma, Stevia'nın "bakteriyel iletişim üzerinde engelleyici bir etkisi" olduğunu, yani bağırsaktaki iyi ve kötü bakteri dengesizliğine katkıda bulunabileceğini ve bu da ishal, gaz ve mide bulantısı gibi gastrointestinal semptomlara neden olabileceğini göstermiştir.
Farelerde yapılan bir başka 2020 araştırması, 16 hafta boyunca Stevia ile beslenenlerin, hem karaciğerde hem de böbreklerde iltihaplanma artışından sorumlu olan ve zamanla organlara zarar verebilecek belirli proteinleri gördüklerini bildirmiştir.
Ancak, Stevia kullanımıyla ilgili olarak böbreklere verilen zarar konusunda henüz yeterli kanıt olmadığı için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Hayvan çalışmaları, Stevia'nın insanları nasıl etkileyebileceğini mutlak olarak yansıtmamıştır. Ayrıca, küçük bir grup insan çalışmasından elde edilen sonuçlar, bulguların genel nüfus için geçerli olacağı anlamına gelmez. Bu nedenle, kendi sağlığınızla ilgili olarak, bu tür çalışmalardan elde edilen sonuçlara şüphecilik ve dikkatle yaklaşmak her zaman en iyisidir.
Stevia (Şeker Otu)’nun Kilo Verme Üzerindeki Etkisi Nelerdir?
Not: "Doğal gıda" düşük kalorili tatlandırıcı arayanlar için Stevia iyi bir seçim olabilir, ancak ABD FDA ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından onaylanan yapay tatlandırıcılar da güvenle tüketilebilir.
Ek olarak, 2020'de yapılan büyük bir inceleme, Stevia ve yapay tatlandırıcılar gibi düşük kalorili tatlandırıcılar tüketen katılımcıların şeker tüketenlere göre daha fazla kilo verdiğini ve genel olarak daha az kalori tükettiğini buldu.
2020 Diyet Yönergeleri Danışma Komitesi raporu ayrıca, kalori alımını ve vücut ağırlığını azaltmak için şeker içeren tatlandırıcıların düşük kalorili tatlandırıcılarla değiştirilmesini destekleyen yetişkinlerde ve çocuklarda yürütülen randomize kontrol denemelerinden elde edilen kanıtlara da işaret etmektedir.
Genel Olarak Stevia Kullanımına İlişkin Bilgiler
Stevia tatlandırıcıları Stevia rebaudiana bitkisinden elde edilir ve genellikle ölçülü olarak tüketilmesi güvenli kabul edilir.
Bununla birlikte, özellikle böbrek sağlığı ile ilgili olarak, tatlı bitkinin tutarlı tüketiminin uzun vadeli etkilerini incelemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Stevia Kısırlığa Neden Olur mu? Stevia Sperm Sayısını Azaltır mı?
Stevia'nın kısırlığa neden olup olmadığı konusunda son yıllarda çok fazla tartışma yaşanmıştır. Stevia, tercih edilen "yeni” şeker ikamesi olarak lanse edilirken, bu tamamen doğal tatlandırıcının (varsa) çok az yan etki ile 1.500 yıldan fazla bir süredir kullanıldığını belirtmek ilginçtir.
Öyleyse neden Stevia'nın bir kadının doğurganlığını değiştirme yeteneği veya sperm sayısını azaltığı ile ilgili tüm bu sorular ve şüpheler neden ileri gelmektedir? Bu sorunun cevabı iki kaynaktan geliyor:
Bunun kaynağı Paraguay'daki kadınların Stevia bitkisinden elde edilen özleri doğum kontrol yöntemi olarak kullandığını ve Stevia'nın doğum kontrol etkisi sunduğunu belirten 30 yıldan eski bir çalışmadır.
Bu durum akla şu soruyu getirir, eğer Stevia gerçekten hamileliği engelleyebiliyorsa, kadınlar için daha iyi ve daha güvenli doğum kontrol yöntemleri geliştirmek için kullanılıp kullanılamayacağını görmek için neden daha fazla araştırma yapılmamıştır? Bu sorunun cevabı ise "yapıldı”dır.
Paraguay'da yapılan ilk çalışmanın 1960'larda yayınlanmasından bu yana, bulgularıyla çelişen sayısız başka çalışma yapılmıştır. Ama önce, Stevia'nın Amerikan evlerinde yaygın bir tatlandırıcı olmasını önlemek için FDA tarafından kullanılan iki ana çalışmadan bahsedelim.
Kruc Çalışması
1968'de Purdue Üniversitesi biyokimya bölümünün bir üyesi olan Profesör Joseph Kruc, Montevideo'daki Cumhuriyet Üniversitesi'nde Stevia hakkında bir çalışma yaptı. Az sayıda deney faresine çok yüksek dozda stevia verilerek, bitkisel ekstrakt verilen sıçanların, verilmeyenlere göre daha az yavru ürettiği sonucuna varıldı.
Kruc'un bugün bile kabul ettiği sorun, çalışmadaki farelere o kadar kısa bir süre için o kadar yüksek dozda Stevia verildi ki, belirtilen doğurganlık sorunlarına neden olsa bile, aşırı dozdan kaynaklanıyor olabilirdi. Stevia'yı tatlandırıcı olarak tüketen insanlar, bu kadar kısa sürede bu kadar çok miktarda tüketemezler.
Kruc'un kabul ettiği bir diğer endişe de, farelerin yaşadığı reaksiyonun insanlar tarafından da yaşanacağına dair hiçbir kanıt bulunmamasıdır.
Alvarez Çalışması
1988'de Brezilya'daki Maringa Üniversitesi Vakfı'ndan profesör Mauro Alvarez, bir Brezilya ilaç dergisinde Stevia verilen dişi farelerin Kruc tarafından bildirilenlere benzer bir doğum kontrol etkisi yaşadığını bildirerek çalışmayı tekrarladı.
Eleştirmenlere göre sonuçlarla ilgili sorun, Alvarez çalışmasının böyle bir araştırma çalışmasının gerektirdiği bilgi ve analizden yoksun olması ve geçerli sayılamayacağıdır. Bitki Araştırma Vakfı'na göre, çalışma hiçbir şekilde inandırıcılıktan yoksundur ve göz ardı edilmelidir.
Alvarez'in kendisi bile, daha fazla araştırmanın onu Stevia'nın insan tüketimi için tamamen güvenli olduğuna inandırdığını iddia ediyor.
Her iki çalışmadaki sorunlara rağmen, FDA bunları Stevia'ya karşı ana kaynakları olarak kullanmaya devam etmektedir.
Stevia Üzerine Daha Yeni Araştırma
Diğer birçok araştırmacı, Stevia'nın kullanıcılarına hiçbir zararlı sağlık veya doğurganlık etkisi sunmayan güvenli bir doğal tatlandırıcı olduğunu kanıtlama görevini üstlendi. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'daki düzinelerce araştırmacı, bitkisel özü inceledi, ancak bugüne kadar, önceki raporlarda belirtilen sorunlardan herhangi birine neden olduğuna dair hiçbir kanıt bulamadı.
Daha sonra, 2008'de araştırmacılar, Endokrinoloji ve Üreme Dergisi'nde (cilt 12, 2008) Stevia rebaudiana'nın dişi farelerin doğurganlığı üzerinde kesinlikle hiçbir olumsuz etkisi olmadığını bildirmiştir.
Aynı sonuca, Bitki Araştırma Vakfı, USDA Tıbbi Bitki Araştırmaları ve Japonya Ulusal Sağlık Enstitüleri Patoloji Bölümü tarafından yürütülenler de dahil olmak üzere bir dizi başka çalışmada da ulaşılmıştır.
Peki, Sonuç Nedir?
Neredeyse 40 yıl öncesine dayanan bu iki araştırma çalışma insanların Stevia'nın hem erkek sperm sayısı hem de kadın doğurganlığı üzerindeki etkileriyle ilgili endişeler duymasına sebep olmuştur. Başka pek çok ileri araştırma çalışması ise endişe için geçerli kanıt göstermemiştir. Ayrıca, dünya çapındaki ilaç şirketlerinin, gerçekten bu özelliklere sahipse, daha iyi ve daha etkili doğum kontrol yöntemleri geliştirmek için tamamen güvenli bir bitki özü olan Stevia'yı neden kullanmadıklarına dair soruda cevaplanmamıştır. Bu sorunun basit cevabı böyle bir özelliği olmadığı gerçeğinde yatabilir. Ayrıca tüm araştırmalar ile beraber bugün Stevia, şeker ikamesi olarak hemen hemen tüm doğal gıda marketlerinde hem sıvı hem de toz halinde satılmaktadır.
Çözüm