Çölyak Hastalığı Nedir?
13-12-2021
01:10
Çölyak hastalığı, glüten tarafından tetiklenen, genetik olarak belirlenmiş bir otoimmün hastalıktır. Dünyadaki en yaygın besin alerjilerinden biridir ve çocuklarda olduğu kadar yetişkinlerde de görülür.
Bu, ince bağırsağın mukoza zarlarının kronik iltihaplanması ve epitel hücrelerinin atrofisi ile sonuçlanır. Bu karakteristik histolojik değişiklikler, bir malabsorpsiyon sendromuna neden olabilir. Kesinlikle glütensiz bir diyet bağlamında, sonuçlar tamamen tersine çevrilebilir ve ince bağırsağın mukoza zarları yenilenir. Glütensiz dahil olmak üzere ömür boyu glütensiz diyet şu anda mümkün olan tek tedavidir.
Doktorlar çölyağın alerjik bir hastalık olduğu veya olmadığı konusunda araştırmalar yapmayı sürdürmektedir. Son yapılan araştırmaların sonuçları doğrultusunda hastalığın alerjik ve de otoimmün unsurlar içerebileceği düşünülüyor.
İnce bağırsağın astarı hücreler ve mikrovilluslarla kaplıdır. Dış ve iç ortam arasındaki değişim yüzeyinin optimizasyonuna izin vererek soğurma sürecine izin verirler. Çölyak hastalığı olan kişilerde epitel hücreleri ve mikrovilluslar neredeyse tamamen yok olmuştur. Mukozanın bu hücresel ve villöz yıkımı, besinlerin emilim bozukluğuna veya hatta tamamen emilimin olmamasına neden olur. Bunun sonuçları, örneğin yetersiz beslenme ve eksikliklerin ortaya çıkmasıdır.
Çölyak hastalığı düşündüğünüzden çok daha sık ortaya çıkar. Fransa'da çölyak hastalığının prevalansı bilinmemektedir; sıklığı diğer Batı ülkeleri için olduğu gibi %1 olarak tahmin edilmektedir. Çoğu vaka, semptomlar karakteristik olmadığı için yıllarca tespit edilemez. Çölyak hastalığına "bukalemun" hastalığı denmesinin nedeni budur.
Glutene tahammülsüzlük konusuna neden olabilecek etkenler hâlâ kesin olarak bilinmemektedir. Ancak muhtemelen hasta hikâyesi ve çevresel faktörler kombinasyonu çölyak hastalığının oluşmasını sağlamaktadır.
Yapılan araştırmalara göre, kişilerde bağırsak duvarındaki yarım sindirilmiş glutenler, bağışıklık sisteminde oluşan bir reaksiyona sebep olmaktadır. Hastalığın oluşumunda genetik faktörlerde en önemli unsurlardandır. Genellikle çocuklar, ebeveynler veyahut çocuklar çölyak hastalarının birinci derece akrabaları da aynı rahatsızlıktan şikayetçidir. Bireyin beslenme şekli, yiyecek bazlı enfeksiyonlar ve bağırsak da bulunan bakteriler çölyak hastalığının oluşumuna katkıda bulunabilir.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığına sahip bireyler gluten bulunduran yiyecekler veya içecekler tükettiklerinde tipik semptomlar yaşarlar. Bunlardan sık görülenleri sayacak olursak karın kısmında ağrılar, şişkinlikler ve yağlı ishaldir. Düşük süreli belirtiler daha sonra yerini kronik şikâyetlere bırakır. Sonuç olarak bireyde demir eksikliği benzeri çok önemli sağlık sorunları oluşur. Uzun süreli oluşan en önemli belirtilerden biri kilo kaybıdır olarak bilinir.
Gluten sensitif enteropati hastalarda deri problemleri benzeri gibi bağırsak ile dolaylı yoldan ilişkili belirtilere neden olabilir. Hastalığı düşük semptomlarla seyir ettiği sanıldığı durumlarda bazı nedenlerden dolayı tanı konusunda genellikle geç kalınır. Tipik olmayan çölyak hastalığı belirtileri arasında;
Dil kısmında yanmalar, dilde halsizlik, dilde renk soluklukları gibi kansızlık belirtileri
Kalsiyum azalmasından dolayı oluşan kemik erimesi, kas zayıflıkları ve ağrıları, kemik ağrısı,
Vitamin eksikliğine bağlı kanamalar,
Gece körlüğü (Tavukkarası),
Depresyon,
Ses kısıklıkları,
Baş dönmeleri ve denge konusunda sorunlar,
Hormonlarda dengesizlik,
Eklem ağrıları,
Ağız içi yaraları,
Dikkat bozuklukları belirtilebilir.
Hastalığın tedavisi tamamen diyet yoluyla sağlıklı bir beslenme yoluyla gerçekleşmektedir. Hastalığın kesin bir tedavi yöntemi bulunmamakta fakat uygun bir diyet ile hastalığın belirtileri büyük oranda azaltılabilmektedir. Hastalığın ilaç ya da alternatif tıp yöntemleri aracılığı ile tedavisi sağlanamamaktadır.
Çölyak hastalığı sayılarını netleştirmek ve semptomsuz hastaları teşhis etmek için hedeflenen popülasyon grupları üzerinde testler yapılmalıdır. Bu taramalar (toplu taramalardan farklı olarak) çölyak hastalığına bağlı semptomları olan hastaları veya ailelerinde halihazırda çölyak hastalığı olanları (ebeveynler, çocuklar, kardeşler) hedef alır.
Çölyak Hastalarının Dikkat Etmesi Gereken Noktalar
Hastaların pasta, börek ve unlu mamulleri mutfaklarından uzak tutmaları gerekmektedir. Kullanılan tüm besinlerin organik olmasına dikkat edilmesi gerekmekte olup etiketsiz ürünlerden uzak durulmalıdır. Yemeklerde ve salatalarda baharat tüketiminin yanı sıra sos tüketimi de en aza indirilmelidir. Hastaların alkolden uzak durması gerekmekte olup özellikle bira tüketiminden kaçınılmalıdır. Sadece beslenme konusunda değil kullanılan ilaçlarda da glüten içeriğin olmamasına sağlık açısından dikkat edilmelidir. Günümüz krem, şampuan gibi kozmetik ürünlerin içerisinde de glüten maddesi bulunabilmektedir. Bu yüzden kozmetik ürünlerin seçimi de özenle yapılmalıdır. Glüteni besinlerin tüketilmemesinin yanında besinlerin hazırlanması aşamasında da glüteni besinlerle temas en aza indirilmelidir.
Hastaların beslenmesinde özellikle üzerinde glütensiz şeklinde ibare bulunan besinlerin tüketilmesi gerekmektedir. Süt, et, bol meyve ve sebze ağırlıklı olarak beslenilmelidir. Hastalıkta un çok zararlı yan etkilere sebep olmasından dolayı tüm un çeşitlerinden uzak durulmalıdır. Olabildiğince evde beslenmeye önem verilmeli dışarıda yemek alışkanlığı en aza indirilmelidir.
Çölyak hastalığı tanısı konmuş ise, sağlık açısından hayatınızda glüten maddesi içeren besinleri çıkarmanız gerekmektedir. Günümüz modern tıbbın ve teknolojinin gelişmesi sayesinde çölyak hastaları için özel olarak glütensiz gıdalar üretilmektedir. Üretilen glüten maddesi olmayan gıdalar toplumun her kesiminin ulaşabileceği marketlerde yaygın olarak satılmaktadır.
Toplumun temel gıda maddesi olan ekmekte normal şartlarda glütenli olarak üretilmektedir. Çölyak hastalarının ekmeklerinin özel ve glüten maddesi içermeyen ekmek tüketmeleri gerekmektedir. Aynı zamanda çölyak hastaları kendileri de evlerinde glüten maddesi içermeyen ekmekler yapabilmektedirler.
Çölyak hastalığı, vücudumuzun savunma sisteminin glüten maddesine karşı göstermiş olduğu reaksiyon sonucu ortaya çıkan rahatsızlıktır. İnsan vücudunda ince ve kalın bağırsak olmak üzere iki bağırsak çeşidi bulunmaktadır. İnce bağırsağımızın iç tarafı girintiler ve çıkıntılar olan bir yapıya sahiptir. Çölyak hastalığı ile bu söz ettiğimiz girintili ve çıkıntılı yapı düzleşmeye başlar ve bunun sonucunda da tükettiğimiz besinlerin emilimin düzeyinin düşmesi sonucu ortaya çıkar.
Çölyak hastalığına yakalanan kişilerin tek tedavi yöntemi glüten maddesine sahip olan ürünleri tüketmemek ve kullanmamaktır. Glüten maddesi sadece gıdalarda bulunmamaktadır. Bir çok kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinde de glüten maddesi bulunmaktadır. Bu sebeple hastaların sadece besinlerine değil kullanmış oldukları kozmetik ürünlerinin içeriğine bakmaları gerekmektedir.
Glüten maddesi içermeyen ekmek için malzemeler şu şekildedir;
Bir paket glüten maddesi içermeyen un
Bir Paket glüten maddesi içermeyen maya
Bir ya da bir buçuk çay kaşığı tuz
Bir buçuk tatlı kaşığı şeker
500 ml ılık su
İki yemek kaşığı sıvı yağ
Hazırlanışı;
Unu ve mayayı bir kaba alarak kaşık yardımı ile karıştırınız. Üzerine ılık su, tuz, toz şeker ve sıvı yağı ilave ediniz. Kendiniz ya da mikser yardımı ile karışımı hamur kıvamına gelecek şekilde yoğurunuz ve ardından yarım saat dinlemeye bırakınız. Bekletmiş olduğunuz hamurunuzu fırında 210 derecede 25 – 30 dakika pişiriniz.